Соңғы жылдары алаяқтық схемалары күрделене түсті, және қаскүнемдер заманауи технологияларды алдау үшін белсенді түрде қолдануда. Әсіресе, егде жастағы адамдар, олардың ақшасы мен жеке деректерін ұрлауға бағытталған түрлі айла-амалдарға осал болып келеді.

Неліктен алаяқтар егде жастағы адамдарды нысанаға алады және осы топтағы азаматтарды қалай қорғауға болатынын Fingramota.kz-пен бірге қарастырайық!!

Егде жастағы адамдар мен зейнеткерлер жиі алаяқтардың құрбанына айналады, өйткені олар сенгіш әрі олармен манипуляция жасау оңай. Көпшілігінде заманауи технологияларды пайдалану дағдылары жеткіліксіз, интернеттегі немесе мобильді қосымшалардағы ақпаратты тексере алмай жатады. Бұл оларды алаяқтардың тұзағына түсіруге осал етеді. Қарт адамдар, төлем карталарын белсенді пайдалануға үйренбегендіктен, жеке деректерін оңай бере салуы мүмкін.

Алаяқтар шебер психологтар ретінде сенімді әрекет етеді: олар мұқият тыңдайды, сыйластықпен сөйлеседі, барлығын егжей-тегжейлі түсіндіреді және көмектесуге дайын екенін көрсетеді. Мұның бәрі құрбанның оларға толық сенуіне әкеледі. Олар психологиялық әсер ету, әлеуметтік инженерия және заманауи IT технологияларды қолдана отырып, азаматтардың құпия ақпараттары мен жеке деректеріне қол жеткізеді.

Егде жастағы адамдар көбінесе оқшауланып өмір сүреді, оларға қарым-қатынас жетіспейді, бұл оларды жаңа байланыстарға ашық етеді. Алаяқтар мұны пайдаланып, өзін полиция қызметкері, банк өкілі немесе әлеуметтік қызметкер ретінде таныстырып, тегін көмекті уәде етіп сенімге кіреді.

 «Басқа жағдайға тап болған туысқандар» туралы қоңыраулар

Алаяқтар қарт адамдарға хабарласып, өзін туысы ретінде (мысалы, немересі) таныстырып, қиын жағдайға тап болғанын айтады. Олар, мысалы, біреуді көлікпен қағып кеткенін, ауруханада жатқанын немесе террорлық әрекеттерге қатысы бар екенін алға тартады. Оқиға әрдайым қорқынышты әрі ауыр салдарға әкелетіндей сипатталады. Мұның шешімі ретінде белгілі бір сомада ақша қажет деп сендіреді. Жақындарын құтқарғысы келген қарт адамдар ақша аударады, бірақ кейін туыстарының аман екенін біледі.

Әлеуметтік қызметкерлер немесе «медициналық мамандар»

Алаяқтар өзін әлеуметтік қызметкер ретінде танытып, егде жастағы адамдардың үйіне келіп, жеңілдікті қызметтер немесе медициналық құрылғылар ұсынады. Олар бұл үшін алдын ала төлем жасауды талап етеді. Мысалы, «тегін» жедел жәрдем шақыру білезігін орнатуды ұсынады, бірақ 30 мың теңге көлемінде «орнату жарнасын» төлеуді сұрайды. Ақша алған соң, олар жоқ болып кетеді.

 «Жалған банкирлер» мен кибералаяқтар

Алаяқтар қарт адамдарға қоңырау шалып, өзін банк қызметкері ретінде таныстырып, олардың картасынан біреудің ақша алуға тырысып жатқанын хабарлайды. Мұны болдырмау үшін клиенттен ақшаны қауіпсіз шотқа аударуды сұрайды. Олар қарт адамның интернет немесе мобильді банкпен жұмыс істей алатынын нақтылап, ақшаны қалай аудару керегін түсіндіреді, телефонға қосымша жүктеп алуды ұсынады немесе банкомат арқылы қаражатты шұғыл түрде аударуды талап етеді. Бұл кезде олар эмоциялық қысым көрсетеді.

 «Қате аударма»

Алаяқтар қарт адамдарға SMS арқылы олардың шотына белгілі бір сома түскенін хабарлайды. Кейін олар белгісіз нөмірден хабарласып, ақшаның қате аударылғанын айтып, оны қайтарып беруді өтінеді. Олар мейірімділікке жүгініп, өзінің соңғы ақшасы екенін, жұмысынан айырылғанын немесе емделуге мұқтаж екенін айтып, жалған әңгімелер құрастырады. Қарт адамдар оларға сеніп, көрсетілген нөмірге ақша аударады.

Лотереялар мен сыйлықтар

«Жеңіске жету» алаяқтықтары қарт адамдарды алдаудың ең көп таралған тәсілдерінің бірі болып табылады. Бұл жағдайда алаяқтар телефонмен хабарласып немесе хабарлама жіберіп, жәбірленушіге үлкен ақша немесе автокөлік ұтып алғанын айтады. Жәбірленуші сенгеннен кейін, олар сыйлықты алу үшін салық немесе жеткізу құнын төлеу керектігін мәлімдейді. Сомасы бірнеше мың теңгені құрауы мүмкін.

Алаяқтар әрдайым сенімді сөйлейді, мұқият тыңдап, сыпайы сөйлеседі, бәрін егжей-тегжейлі түсіндіріп, көмектесуге деген ниетімен толық сенім ұялатады. Осылайша, олар қаржылық сауатты адамдарды да, егде жастағы адамдарды айтпағанда, жаңылыстыруы мүмкін. Олар қолжетімді барлық әдістерді белсенді пайдаланады. Өз тәжірибесінде психологиялық және эмоциялық тәсілдерді, әлеуметтік инженерия мен IT технологияларын қолданып, азаматтардың құпия ақпараттары мен жеке деректерін алады.

Егде жастағы жақындарыңызды алаяқтықтан қалай қорғауға болады?

1. Қауіпсіздік негіздеріне үйретіңіз:

• Жеке деректерді (паспорт, карта нөмірі, PIN-кодтар) бөгде адамдарға беруге болмайтынын түсіндіріңіз.
• Алаяқтық қоңыраулар, хаттар немесе келушілерді ажыратуды үйретіңіз.
• Банк немесе қызметтердің ресми құжаттары қандай болатынын көрсетіңіз.

2. Қаржылық қорғанысты қамтамасыз етіңіз:

• Ақша шешу және аударымдарға шектеу қойыңыз.
• Барлық операциялар туралы SMS-хабарламалар қосыңыз.
• Үлкен жинақтар үшін бөлек шот ашуға көмектесіңіз.

3. Жүйелі түрде байланыс орнатыңыз:

• Қарт туыстарыңызбен жиі сөйлесіңіз, олар өздерін жалғыз сезінбеуі үшін.
• Олар күмәнданса, сізге немесе сенімді адамға хабарласуға болатынын айтыңыз.

4. «Қауіпсіз байланыстар» тізімін жасаңыз:

      • Жақындарыңыздың телефонына туыстары, дәрігерлер, әлеуметтік қызметтер және банктердің нөмірлерін енгізіңіз.

• Бұл нөмірлерге атау беріп қойыңыз, қоңырау шалынғанда олар жазылып тұрсын.

5. Цифрлық сауаттылыққа үйретіңіз:

• Сайттардың шынайылығын тексеруді, электрондық пошталар мен сілтемелерге мән беруді көрсетіңіз.
• Күдікті нөмірлер мен хабарламаларды бұғаттауды үйретіңіз.
• Құрылғыларына сенімді құпиясөздерді орнатыңыз.

6. Алдын алу әңгімесін өткізіңіз:

Егде жастағы адамдарға кең тараған алаяқтық схемалары туралы айтып беріңіз, мысалы:

• «Туысыңыз қиын жағдайға тап болды».
• «Сіз лотерея ұтып алдыңыз».
• «Сіздің шотыңыздан ақша алынуда».

Түсіндіріңіз: нағыз банк қызметкері ешқашан құпия кодтарды немесе аударымдарды сұрамайды.

7. Қорғанысқа арналған қосымшалар мен сервистерді орнатыңыз:

• Олардың құрылғыларына антивирус бағдарламаларын орнатуға көмектесіңіз.
• Спам мен қажетсіз қоңырауларды бұғаттайтын қосымшаларды орнатыңыз.

8. Қоршаған ортаны тексеріңіз:

• Егде жастағы адамның күмәнді «достар» немесе жалған әлеуметтік қызметкерлердің ықпалында емес екеніне көз жеткізіңіз.
• Көршілерімен сөйлесіп, күдікті жағдайларды байқауға көмектесуін сұраңыз.

9. Оларға қолдау көрсетіңіз:

• Қандай жағдай болса да, олар сізге хабарласа алатынын түсіндіріңіз, тіпті қателік жасаса да.
• Қолдау мен көңіл бөлу егде жастағы адамдарды стресстен және оқшауланудан сақтайды, бұл олардың алаяқтарға осалдығын азайтады.

10. Үлгі болыңыз:

      •   Өз әрекеттеріңізде сақтықты көрсетіңіз. Мысалы, күдікті қоңырау алған жағдайда, оны егде жастағы адаммен талқылап, жағдайды қалай шешкеніңізді көрсетіңіз.

Осы шаралар сіздің егде жастағы туыстарыңыздың немесе таныстарыңыздың алаяқтық құрбаны болу ықтималдығын төмендетуге көмектеседі.

Өзіңізді және жақындарыңызды қорғаңыз, Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылықты арттырыңыз!