kk

Детское приложение

Цифрлық алаяқтық дегеніміз не және оны қалай болдырмауға болады?

time 25.12.2024
aye

Жақында бір оқушы қыз әйгілі блогердің ойын чатында танымал онлайн ойын валютасын тегін алу туралы ұсыныс жасағанын көрген. Бұл оқиға жаңалықтарда айтылды. Бірақ бұл үшін ойынның барлық тапсырмасын орындау керек екен. Кейіннен блогердің атынан фейк парақша ашып, геймерлермен хат алысып отырған алаяқтар екені белгілі болды.

Алаяқтар қыздан анасының телефонындағы барлық қолданбаны, банк деректемелерін суретке түсіріп жіберуін сұраған. Содан кейін ата-анасының телефонына жіберілген операцияны растау туралы SMS-кодтарды жіберуін де өтінген. Мұның бәрі виртуалды ойын валютасын алу үшін қажет болған-мыс. Кейіннен оқушы қыз «блогердің» өтініші бойынша онымен алмасқан барлық хатты өшіреді. Содан кейін қыздың анасы өзінің картасынан үлкен көлемде қаржы алынғанын көреді...

Балалар өздерінің сенгіштігі мен бейтаныс адамдарға жоқ дей алмаулары себебінен алаяқтардың нысанасына айналады. Арам пиғылдылар ақша мен жеке деректерді сендіру немесе қорқыту арқылы алады. Тіпті «ұтыс ойнатамыз немесе сыйлық жібереміз» деп уәде береді. Киберқылмыскерлер дипфейктар — жалған дауыс пен видеоларды жасау арқылы заманауи технологияларды белсенді пайдаланады.

Виртуалды алаяқтар құрбандарын әлеуметтік желілер, танысу сайттары, мессенджерлер арқылы тауып жатады. Бірақ көбіне ойындар арқылы табады. Олар онлайн ойындардың жас пайдаланушылары ойындағы кейіпкерлері үшін жарнамалық кодтар мен бонустар төлеуге дайын екенін біледі, сондықтан олармен келіссөздер жүргізу оңайырақ. Арам пиғылдылар балалар мен жасөспірімдерге өздерін танымал ойындардың иелері мен атақты адамдар ретінде таныстырып немесе сенімге ие болу үшін өздерін олармен қатарлас ретінде көрсетіп, жеке хабарламалар жазады.

Қазір ең кең тараған цифрлық алаяқтықтың түрлері:

✅WhatsApp, Telegram немесе әлеуметтік желілердегі «сіз жүлде ұтып алдыңыз, сіздің атыңызға жолдама келді» және т.б. деген хабарлама. Сізден арам пиғылдылар соңында ақылы болып шығатын нөмірге қайта қоңырау шалуыңызды немесе өзіңіздің құпия деректеріңізді (мысалы, SMS немесе push-хабарландыру коды) беруіңізді сұрауы мүмкін.

Не істеу керек? Бейтаныс адамдар жіберген сілтемелерді ашпаңыз. Телефон немесе электронды поштаға келген күмәнді хабарламаларға жауап бермеңіз. Өздерін кім деп атаса да, бейтаныс адамдардың нұсқауларын орындамаңыз.

✅«Жақын адамдардан» келген қоңыраулар мен хабарламалар. Арам пиғылды адамдар банктер мен ұйымдардың ғана емес, тіпті сіздің жақын адамдарыңыздың да, яғни кез келген телефон нөмірін қолдан жасауды үйреніп алған. «Жақындарыңыз» қоңырау шалып немесе хабарламалар жіберу арқылы қиналып тұрғанын, шұғыл ақша аударуыңыз керек екенін айтып, көмек сұрайды.

Не істеу керек? Сізге қоңырау шалған нөмірге қайта қоңырау шалмаңыз және кері SMS жібермеңіз. Сол абоненттің өзіне жеке қоңырау шалыңыз. Бұл өтініш шынымен жақын адамыңыздан екеніне сенімді болмайынша ешбір жағдайда бірден ақша жібермеңіз. Болған жағдай туралы міндетті түрде ата-анаңызға айтыңыз, олар оқиғаны полицияға хабарлауы керек.

✅Интернеттегі «Бас та, жүлдені ал» деген және т.б. түрлі сілтемелер мен баннерлер. Мұндай сілтемені ашқанда олар сіз пайдаланып жатқан құрылғыдағы әртүрлі қолданбаларға қол жеткізе отырып оны бұзады. Содан кейін сіздің жеке деректеріңізге, карталарыңызға және телефонға байланыстырылған ата-анаңыздың төлем карталарына қол жеткізеді. Дәл осындай қауіп лицензияланбаған бағдарламаларды, қолданбаларды, ойындарды және белгісіз компаниялардың қызметтерін орнатқанда да болады.

Не істеу керек? Интернетке кіретін телефондарға, ноутбуктерге және басқа гаджеттерге антивирус орнатыңыз. Ата-анаңыздан сенімді бағдарламалық қамтамасыз ету компанияларының тексерілген антивирус бағдарламаларын қолдануды өтініңіз. Олар туралы пікірлерді мұқият зерттеңіз, рейтингтерге назар аударыңыз.

Бұған қоса, өзіңіз де абай болуыңыз керек: күдікті сайттарға кірмеңіз, сізге бір пайда болады деп уәде беретін түсініксіз сілтемелер мен баннерларды баспаңыз. Есіңізде болсын: судың да сұрауы бар!

 

✅Цифрлық бопсалау. Тіпті ересектерге де фишингті анықтау қиын, сондықтан балалардың алаяқтарға тап болып, жеке мәліметтерін байқаусызда беруі ғажап емес. Кейде дәл осылай хакерлер сіздің телефоныңызға, хат-хабарларыңызға, сондай-ақ галереядағы фотолар мен видеоларға қол жеткізіп, сізді бопсалауды бастайды.

Не істеу керек? Қаншалықты ұят немесе ыңғайсыз болса да үлкендерге, яғни ата-ана, басқа туыстар, мұғалімдер, полиция қызметкерлеріне барлығын айтыңыз. Бұл жағдайды немқұрайлы қалдыруға болмауды, оның үстіне сізді бопсалаушылардың нұсқауларын орындай алмайсыз, әйтпесе жағдай одан әрі нашарлайды.

Цифрлық гигиена — қарапайым интернет қауіпсіздігі ережелерін сақтау маңызды. Сонымен қатар интернетте өзіңіз және ата-анаңыз жайлы маңызды деректерді жариялауға болмайды: ЖСН, геолокация деректері, банк карталарының фотолары, төлқұжаттар және т.б. Интернетке жарияланған нәрсе түбегейлі жоғалып кетпейтінін ұмытпаңыз, тіпті сіздің жазып, кейін өшіріп тастаған жазбаңыз да жойылмайды. Сондықтан желіге бірдеңе жарияламас бұрын жақсылап ойланған абзал.

Тағы бір рет қайталаймыз — виртуалды бейтаныс адамдарға сенбеңіз және олармен офлайн режимде кездесуге бармаңыз. Иә, ол шынымен дос болғысы келетін құрдасыңыз шығар, бірақ суреттің артында әлеуметтік желі, мессенджерлерді пайланала алатын әрі онлайн балалар ойындарын ойнай алатын қылмыскер жасырынып тұрмағанына кім кепіл?

Өзіңізге қамқор болыңыз және әрдайым ата-анаңызбен ақылдасыңыз!

white-arrow Тізімге

Аптаның үздік жаңалықтары

14.04.2025

Цифрлық қақпан: алаяқтардың құрығына түсіп қалмаңыз
17.04.2025

Кредиттік жүктеме: оны қалайша дұрыс есептеу керек

16.04.2025

Қазақстанда брокерді қалай дұрыс таңдауға болады?
18.04.2025

ҚНРДА және Қаржылық инклюзия жөніндегі халықаралық ұйым Қазақстан қаржы секторының қызметкерлеріне о...
29.01.2025

Салық шегерімдері дегеніміз не және 2025 жылы оны қалай қолдануға болады

18.02.2021

Жеке сот орындаушылары "қол сұғылмайтын" банк шотын бұғаттауға құқылы ма?
Біз туралы Жаңалықтар Балаларға арналған Байланыстар